ادبیات تطبیقی
سفرنامه در گفتمان فرهنگی تصویر‌های شرق و غرب در سفرنامه‌های ایرانی و آلمانی سدۀ نوزدهم میلادی
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
چکیده
سفرنامه‌های اروپایی و ایرانی سدۀ نوزدهم، به لحاظ اهمیت تاریخی و تکامل فرمی و مضمونی، تفاوت‌های چشمگیری دارند، اما از ویژگی‌های مشترکی نیز برخوردارند که بررسی تطبیقی آنها را توجیه میکند: در دورانی که هنوز سیطرۀ رسانه‌های مدرن بر زندگی انسان کامل نشده بود، این متون اطلاعات گوناگونی دربارۀ اقوام بیگانه را ثبت می‌کردند و دستمایۀ نخستین پژوهش‌های فرهنگشناسی و قوم‌شناسی به‌شمار می‌رفتند.
مقالة حاضر، پس از تأملی بر بافت‌های تاریخی و فرهنگی که سفرنامه‌ها بر بستر آنها تکوین و تکامل یافته‌اند، به نقد ویژگی‌ها و جهت‌گیری‌های مضمونی متونی پرداخته است که در سدۀ نوزدهم تصویرها و ارزیابی‌های متنوعی از شرق و غرب به مخاطبان خود ارائه می‌کردند. در بررسی متون منتخب، چگونگی رویارویی سفرنامه‌نگار با دیگری و بیگانه، و نیز شیوه‌های بازتاب هویت فردی و اجتماعیِ نویسنده در متن بررسی شده است. همچنین به این نکته توجه شده که سیاحان به کدام سویه‌های سرزمین ناشناخته تمایل نشان داده‌اند یا چه گستره‌هایی از فرهنگ بیگانه هراس و بی‌اعتمادی آنان را برانگیخته است. نقد مقایس‌های متون برگزیده نشان می‌دهد که سفرنامه‌نویسان در فرایند تقابل با بیگانگان و بازتاب شیوه‌های دیگر زیستن، گفتمان‌های فرهنگی و بینافرهنگی را بارور کرده‌اند، نقش ویژه‌ای در بازپرداخت یا روزآمد کردن تصورات ایماگولوژیک داشته‌اند، و گاهی نیز در الگوهای ثابت هویتی تردید افکنده‌اند.
کلیدواژه‌ها
)